| جاذبه هاي گردشگري |
جاذبه هاي گردشگري شهرستان سرخه :
اشاره:
مجموعه مطالبي كه پيش روي شما خواننده گرامي قرار دارد به جهت اهميت، جايگاه و نقش ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري در حوزه هاي مختلف به قلم تواناي جناب آقاي محمدحسين احساني تهيه و گردآوري شده است لذا ضمن سپاس از اين عزيز گرانقدر و آرزوي توفيق بيش از پيش براي ايشان، مطالب تهيه شده در قسمتهاي مختلف تقديم حضور خوانندگان گرامي خواهد شد.
ضمنا منابع مورد استفاده در بخش پاياني ارائه خواهد شد.
با تشكر
مديريت سايت
بخش اول:
شهرستان سرخه به علت موقعيت جغرافياي خاص خود كه از يك طرف به كوهستان و از طرف ديگر به دشت كوير محدود ميشود، داراي تنوع جاذبه هاي طبيعي است. علاوه بر زيبايي طبيعي با سابقه تاريخي به دليل واقع شدن در مسير جاده ابريشم و درگذر حوادث ناشي از لشكركشي ها و مهاجرت هاي بين شرق و غرب و مهمتر از همه داشتن تاريخي كهن با آثار باستاني متعدد، هر بيننده اي را به خود جذب ميكند. مساجد، كاروانسراها، قلعه ها، خانه ها و نوع معماري، زبان و گويش هاي خاص و آداب و رسوم، آبياري سنتي و قنوات و چاه ها جاذبه ي ديگر از استعدادهاي بالقوه گردشگري شهرستان محسوب ميشود.
جاذبه هاي گردشگري شهرستان سرخه را ميتوان در سه بخش مورد بررسي قرار داد:
1. جاذبه هاي طبيعي
2. جاذبه هاي فرهنگي و تاريخي
3. جاذبه هاي اقتصادي و معيشتي
1-1- تنوع آب و هوايي:
شهرستان سرخه داراي تنوع آب و هوايي كاملا مشخص است. اين تنوع و تضاد در دو فصل تابستان و زمستان بيشتر محسوس است به طوري كه بيشترين نقش را در ميان عوامل گوناگون، ارتفاع به عهده دارد.
گاه با مسافتي كمتر از 20 كيلومتر در تابستان 20 درجه سانتي گراد اختلاف دماي دو نقطه مشاهده ميگردد.
لذا در تابستان هر چه از نواحي جنوبي شهرستان به طرف نواحي شمالي آن برويم به علت زياد شدن ارتفاع، دماي هوا نيز به طور محسوسي كاهش مي يابد.عكس اين مساله در زمستان رخ ميدهد، يعني هرچه از نواحي مرتفع شهرستان بويژه رشته كوه هاي البرز فاصله بگيريم و به سوي كوير پيش برويم، از شدت سرما كسته شده و هواي ملايم تري احساس ميشود.
با اين وصف نيمه شمالي شهرستان سرخه با توجه به مرتفع بودن آن از نظر شرايط اقليمي داراي زمستان هاي سرد و تابستان هاي معتدل و مطبوع است.
"در اغلب موارد عوامل اصلي حركت هاي توريستي را درجه حرارت و ريزش هاي جوي تشكيل ميدهد. اين دو عامل در صنعت توريسم بيش از ميزان ساعات آفتابي و ميزان رطوبت و ساعات ابري اهميت دارد."
تنوع و تضاد در شرايط آب و هواي شهرستان سرخه، نوعي جابجايي در فصول مختلف بويژه تابستان و زمستان را به ساكنان آن جا تحميل ميكند.
بر همين اساس در طول سال اين جابجايي اكثرا به طور موقت انجام ميگيرد، لذا پناهنده شدن گرمازدگان حاشيه كوير به نقاط معتدل بويژه دره هاي خوش آب و هواي البرز نظير روستاي ايج، اروانه، امام زاده عبدالله، امام زاده محمد زيد، جوين، افتر و ... امري طبيعي است و توجه به اين نقاط و برنامه ريزي در خصوص بهره گيري بيشتر از اين توان هاي بالقوه امري ضروري به نظر ميرسد.
1-2- دامنه ها و ارتفاعات:
شهرستان سرخه در دامنه هاي جنوبي رشته كوه هاي البرز واقع شده است، شكوه و جذابيت كوهستان را هيچگاه نميتوان به زبان آورد و يا آن را با قلم ترسيم كرد. كوهستان حتي غيرقابل اعتماد بودنش نيز درسي است براي زندگي آدميان و هر گوشه و كنارش مدرسه اي براي بهتر شناختن خويشتن است.برخورد و آشنايي با كوهستان، آماده شدن و تجربه اندوختن را براي پيكار با دشواري هاي زندگي كه آدمي را از آنها گريزي نيست، به دنبال دارد.نواحي كوهستاني در فصل هاي مختلف مكاني مناسب براي كساني است كه علاقه مندند مدتي را دور از هياهوي شهر در دامنه هاي كوهستان و دره هاي خوش آب و هواي آن به سر برند."آب و هواي كوهستاني باعث بالا رفتن سوخت و ساز بدن ميشود، اشتها را بالا برده و در كاهش قند خون نيز موثر است. سرماي كوهستان روي اندام انساني تاثير ميگذارد و باعث افزايش مقاومت در مقابل خشكي، تقويت اعصاب و بالاخره سبب بهتر شدن وضع روحي شده و سلامتي و شادابي به انسان ميبخشد. به خاطر آب و هواي كوهستاني در بعضي از كشورهاي پيشرفته استراحتگاه هايي در ارتفاعات ساخته اند كه افراد مريض پس از مرخصي از بيمارستان، دوران نقاهت را در اين استراحتگاه ها به سر ميبرند كه در بهبود سريع بيماران موثر بوده و از نظر روحي توانبخش است." بهمين دليل است كه در ايام تعطيل بويژه در تابستان معمولا نواحي كوهستان مردم را به سوي خود جلب ميكنند و در اين اوقات است كه آبادي هاي كوهستاني با نهرهاي كوچك موجود اين گونه نواحي مملو از جمعيت ميشود. همچنين در فصل زمستان هنگامي كه برف كوهستان ها را ميپوشاند، چهره اي دلفريب بدان بخشيده و آن را براي بسياري دلچسب ميسازد.كوه هاي شمالي شهرستان سرخه مكان هاي مساعدي را براي عده زيادي از مردم جهت گذران اوقات فراغت ميسر ميسازد. با توجه به اينكه راهپيمايي يك ورزش آسان و متداول است در نتيجه ارزش و اهميت گردشگري اين مواهب طبيعي بر همگان آشكار ميگردد.متاسفانه زيربناي كافي براي توسعه ي راهپيمايي و كوهنوردي از دامنه هاي بسياري از كوه ها آماده نيست، اما بايد توجه داشت كه امروزه كوهنوردي در سطح سياحت داخلي ارزش خود را يافته و توانسته است به عنوان يكي از تفريحات مورد علاقه تعدادي از افراد عادي و ورزشكار و بالاخره طبقات مختلف درآيد.1-3- آب هاي معدني- درماني:
آب معدني جز اولين داروهاي طبيعي بشر است كه آثار استفاده از آن چندين هزار سال قبل تا كنون وجود دارد. استفاده علمي از آب هاي معدني پس از شناخت تركيب و اثرات درماني آن در قرن اخير تحقق يافته است. علت توجه خيلي از كشورهاي جهان به آب هاي معدني را شايد بتوان در قدرت معالجه مواردي از بيماري هاي حاد دانست كه با داروهاي شيميايي در معالجه آن ها نتيجه اي گرفته نميشود مانند برخي از بيماري هاي پوستي.امروزه يك ايستگاه آب معدني را بصورت يك شهر پزشكي و درماني در نظر گرفته و بيماران را با نظارت دائم تحت نظر داشته و معالجه ميكنند.مردم شهرستان سرخه از گذشته هاي دور به خواص درماني اين آب ها نظير آب گرم سرخه، آب تلخ لاسجرد، شوراب سرخه، دره نمك در شمال غربي روستاي بيابانك، گراب در جنوب روستاي اروانه و ... پي برده و از آن استفاده ميكرده اند كه در اينجا به اختصار به بررسي آنها ميپردازيم:1-3-1- چشمه هاي «آب گرم»:چشمه هاي معدني «آب گرم» در شمال شرقي سرخه در فاصله 36 كيلومتري از اين شهر واقع شده و در دهستان هفدر از بخش مركزي سرخه قرار دارد. اطراف اين چشمه ها را ارتفاعات دربرگرفته است. " آب چشمه ها از دسته آب هاي كاروره سولفاته كلسيك و گوگردي است و در درمان بيماري هاي صفراوي، كليه، نقرس، روماتيسم و درد مفاصل موثر است." .استخرهاي بوجود آمده از چشمه ها عبارتند از آب مراد، آب قولنج، آب گرم و آب سرد. در اواخر دهه 1360 اطراف استخرها را ديوار كشي كرده اند كه اقدامي مفيد در جهت رفاه مردم بوده است.هر ساله جمع زيادي از مردم استان هاي سمنان و مازندران جهت بهره گيري از خواص آب چشمه ها سختي سفر را تحمل كرده و در فصول مناسب يعني از اوايل بهار تا اواسط پاييز به وسيله اتومبيل هاي شخصي و عمومي نظير ميني بوس خود را به آب گرم ميرسانند.ناگفته نماند راه دسترسي به چشمه هاي مذكور در حال حاضر شوسه ميباشد.2-3-1- آب معدني « آب تلخ » :آب معدني آب تلخ در غرب روستاي لاسجرد و فاصله آن از محور اصلي سرخه-آرادان حدود 10 كيلومتر ميباشد. محدوده استخري شكل به طول 20 متر و عرض 12 متر ميباشد كه آب آن از چشمه هايي است كه در كف استخر ميجوشد. آب چشمه ها كه از ميان نيزارها عبور كرده، پس از طي مسافت زياد به دشت كوير ميريزد، استفاده ديگري نميشود. مزه آب تلخ بوده و در تابستان سرد است. مردم در فصل تابستان براي درمان سردرد، درد چشم، يرقان، كهير، زردي و رفع گرمي بدن به آنجا مراجعه ميكنند.جاده دسترسي به اين آب معدني خاكي و شني بوده ميباشد.3-3-1- شورآب :در فاصله 5 كيلومتري شمال غربي شهر سرخه و در مجاورت كارخانجات گچ زيوان آب معدني شوراب قرار دارد كه آب آن از يك رشته قنات است.معمولا مردم سرخه براي استفاده از اين آب معدني-درماني در فصل تابستان و در اواسط روز كه هوا گرم است مراجعه ميكنند.مردم براي درمان بيماري كهير، سر درد، درد چشم از اين آب بهره ميبرند و قابل ذكر است كه مدت زيادي نميتوان در اين آب ماند زيرا گازهاي زيادي كه متصاعد ميشود موجب سرگيجه ي انسان ميشود.4-3-1- نمك دره :نمك دره مكاني است در جنوب شهر سرخه و شمال غربي روستاي بيابانك كه در فاصله 8 كيلومتري سرخه واقع شده است. مردم در گذشته اي نه چندان دور به اين مكان مراجعه ميكردند و براي استفاده از آبهاي آن در چاله هايي كه حفر ميكردند تا نيمي از بدن در ميان آبهاي نمكي اين چاله ها مينشستند. ميزان غلظت نمك به حدي بود كه نميتوانستند سر خود را در آب فرو ببرند. مردم معتقد بودند كه آب نمك دره براي درمان دردكمر، دردپا و بواسير مفيد و موثر است. امروزه از اين مكان ميتوان به منظور بازديدهاي علمي استفاده كرد.4-1- چشمه ها :چشمه هايي كه در اين قسمت به آن اشاره ميكنيم آن دسته از چشمه هايي هستند كه آب آنها غالبا آشاميدني بوده و هرچند بعضي از آن ها از نظر ميزان آب دهي اهميت چنداني ندارند ولي از اين جهت كه مناظر زيبا و بديعي را بوجود آورده اند، داراي اهميت فراوان بوده و توجه به آنها در برنامه ريزي هايي كه در راستاي جذب گردشگران صورت ميگيرد، حائز اهميت است، كه در ذيل به شرح برخي از اين چشمه ها ميپردازيم.1-4-1- چشمه جوين :اين چشمه در 42كيلومتري شمال غربي سرخه و در فاصله 7 كيلومتري روستاي جوين قرار دارد.مقدار آبدهي آن 50 ليتر در ثانيه است كه به مصرف كشت و زرع و باغداري روستاي جوين ميرسد. آب اين چشمه كه شفاف، گوارا و شيرين است با عبور از دره اي در سمت چپ روستا، منظره اي بديع و جالب را بوجود مي آورد.2-4-1- چشمه هاي شاهزاده محمد زيد (ع) :بقعه امام زاده محمد زيد(ع) كه از نوادگان امام حسن مجتبي(ع) در فاصله 30 كيلومتري مركز شهرستان سرخه ودر شمال غربي آن قرار داردمشرف بر سه چشمه است كه در دره پايين دست جاري هستند كه ميزان آبدهي آنها حدود 50 ليتر در ثانيه است. وجود زيارتگاه، چشمه ها و اعتدال هواي اين منطقه سبب شده است كه هر ساله بويژه در فصل تابستان عده زيادي از مردم جهت گذراندن اوقات فراغت به اين مكان مراجعه كنند. توجه بيشتر به اين ناحيه جاذب جمعيت در زمينه راه، امكانات بهداشتي و تفريحي ضروري به نظر ميرسد.3-4-1- چشمه امامزاده عبدالله :اين چشمه در قسمت شمالي روستاي امام زاده عبدالله در شمال غربي شهر سرخه و به فاصله 41 كيلومتري آن قرار دارد. تعداد 6 چشمه در دره اين روستا جاري است كه مجموعا 60 تا 70 ليتر در ثانيه آبدهي دارند.آب چشمه ها پس از خروج در بستر رودخانه جاري شده و كمتر مورد استفاده كشاورزي قرار ميگيرد. اين منطقه نيز داراي استعدادها و قابليت هاي بالقوه جذب گردشگران است. 4-4-1- چشمه ايج :روستاي ايج در شمال غربي شهر سرخه و به فاصله 28 كيلومتري آن قرار دارد. چشمه اين روستا آب شرب مردم را تامين ميكند. دره سرسبز روستاي ايج، شكل قرارگيري روستا بر دامنه كوه به شكل پلكاني و وجود زيارتگاه بر جاذبه اين روستا افزوده است.5-4-1- چشمه اروانه :اين چشمه در شمال روستاي اروانه در فاصله 30 كيلومتري از شهر سرخه واقع است كه آبدهي آن 10 تا 12 ليتر در ثانيه است كه به مصرف كشاورزي و شرب ميرسد. آب چشمه در مسير حركت خود مناظري زيبا را بوجود آورده است.6-4-1- چشمه چاله دان :اين چشمه كه در جنوب روستاي اسدآباد و چاله دان در حاشيه شمالي دشت كوير قرار گرفته، استخري بزرگ با عمق زياد منظره بديعي را خلق كرده است. زيادي آب اين استخر به سمت شمال جاري است كه به مصرف زمين هاي كشاورزي ميرسد. استخر يا آبگير اين چشمه در حقيقت يك آكواريوم طبيعي زيبا براي هر گردشگري است كه ميتواند براي دانش آموزان و دانشجويان از نظر مسائل زمين شناسي و زيست شناسي كاملا جذاب باشد.زمين هاي اطراف اين چشمه به علت تبخير زياد آب و بالا آمدن و برجاي ماندن املاح، پُف كرده و شوره زارها و زمين هاي سفيدرنگي را بوجود آورده است.5-1- كوير :نزديك به 60 درصد از مساحت شهرستان سرخه را دشت كوير بزرگ نمك در بخش جنوبي آن تشكيل ميدهد. تحقيقات زيادي درباره كوير از سوي صاحب نظران، انديشمندان و جغرافيدانان صورت گرفته است.مرحوم دكتر علي شريعتي در كتاب خود به نام كوير، سرزمين كوير را اين چنين معرفي ميكند:"كوير! تاريخي كه در صورت جغرافيا نمايان شده است. كوير انتهاي زمين است، پايان سرزمين حيات است، در كوير گويي به مرز عالم ديگر نزديكيم و از آن كه ماوراءالطبيعه را در كوير به چشم ديده ميتوان احساس كرد و از آن است كه پيامبران همه از اينجا برخاسته اند و به سوي شهرها و آبادي ها آمده اند. آسمان كوير سراپرده ملكوت خداست. شب كوير به وصف نمي آيد. آنچه در كوير مي رويد گز و تاغ است. اين درختان بيباك، صبور و قهرمان كه علي رغم كوير بي نياز از آب و خاك و بي چشمداشت نوازشي و ستايشي، از سينه خشك و سوخته كوير، به آتش سر ميكشند و مي ايستند و مي مانند هر يك رب النوعي! بي هراس، مغرور، تنها و غريب. گويي سفيران عالم ديگرند كه در كوير ظاهر ميشوند. "حكمت يغمايي نيز اين سرزمين را اينگونه وصف ميكند:"سرزمين ايران آكنده از شگفتي هاست، كوه هايي كه از دشت ها برآمده اند و سر بر ابرها سوده اند، جنگلهايي كه پيكر كوه ها را در حرير سبز پيچيده اند، رودهايي ارجمند كه شريان حيات در تن جلگه ها تنيده اند، شنزارهايي كه با تازيانه طوفان در بيابان سرگردانند، شورستان هايي كه آيينه دار آفتابند، گياهان و جانوران گوناگون كه تماشاگه رازند و جلوه گاه دلدار ... در آن سوي كوه هاي البرز ابرهاي ايثارگر ميبارند؛ رودها از دامنه هاي سرسبز فرو ميريزند، به جلگه ها ره ميگشايند، زمين را بارور مي سازند و در آغوش دريا مي آرامند، و در اين سوي كوه ها، دريايي گسترده است كه طوفان، موج بر موج، شن و نمك پديد مي آورد، آسمان بر زمين بخيل است و زمين تهي از گياه، فرو افتادن جام خورشيد در آبهاي خزر به همان اندازه زيباست كه برآمدن آن از درياي نمك و شكوه كشتي بيابان بر امواج درياي اين سوي البرز به شكوه حركت كشتي در درياي ديگر سوي آن، با درگيري هاي كاهگلي و چشم نوار كوير برفراز بام هاي گنبدي به زيبايي شيرواني هاي قرمز رنگ كران خزر و آب انبارهاي كوير به فريبندگي رودهاي خروشان شمال..."كوير با وجود موقعيت نامناسب زميني، داراي ويژگي هاي بيمانند است كه هريك از اين ويژگي ها درصورت برنامه ريزي و بهينه كردن ارزش هاي بالقوه آن ميتوانند به مناطقي جذاب براي گردشگري تبديل شوند. آب و هواي كوير حداقل براي نيمي از سال مطلوب است. آسمان پر ستاره كوير براستي براي شهرنشينان و طالبان مناظر بديع، ديدني و شگفت آور است. سكوت محض و آرامش كامل، مناظر و چشم اندازهاي بديع، سراب هاي اغوا كننده، زمين هاي سياه و سفيد، خاكهاي برآمده، موزائيك هاي تشكيل شده از نمك، لايه هاي نمكي برخاسته از زمين، مشاهده حيات گياهي در حاشيه كوير كه برخي شن دوست، برخي نمك دوست و برخي خشكي پسند هستند و ساير مناظر طبيعي و زيبا را فقط ميتوان در كوير و حواشي آن ديد."گرچه بيابان هاي عريان به علت آب و هواي سخت و شديد خود از جذبه كمتري برخوردارند و درآنها آبادي ها منحصر به چند واحه است كه بر اثر زايش اتفاقي چشمه هاي آب يا حفر قنوات كه زندگي بر گرد آنها ممكن ساخته است، بوجود آمده اند اما با همه سختي آب و هوا چه بسيارند مشتاقاني كه آشنايي با اين نواحي ومطالعه آثارخشم طبيعت براي آنان جالب و ارزنده است به ويژه اينكه بيابانها و كويرها نيز درخود پديده هايي دارند كه درساير نقاط يافت نمي شود و مشاهده آنها براي بينندگان خالي از لطف نيست مانند تپه يا رشته ارتفاعات ماسه اي يا زندگي در كوير و بيابان و مقايسه آن با نواحي جنگلي مخصوصا براي دانشجويان و محققين ميتواند جالب باشد."با توجه به تفاوت هاي آشكاري كه در مناطق مختلف آب و هوايي وجود دارد، علاقه مندان زيادي هستند كه به سياحت در كوير و استفاده از شتر رغبت نشان ميدهند لذا برقراري تورهاي كوير پيمايي با شتر جهت استفاده گردشگران در اكثر مناطق كويري و حاشيه آن در شهرستان سرخه ميسر است. البته انجام اين پيشنهاد مطالعات و برنامه ريزي هاي دقيق را ميطلبد.6-1- پوشش گياهي :به تدريج هرچه از حاشيه كوير به سمت دامنه هاي جنوبي رشته كوههاي البرز پيش ميرويم با افزايش ارتفاع، تغيير جنس خاك، افزايش مقدار رطوبت و تغيير درجه حرارت نوع پوشش گياهي تغيير كرده و نمونه هاي نيمه سردسيري و در قسمت شمال مراتع كاملا ييلاقي جلب نظر مينمايد. در نواحي كويري مراتع كويري با پوشش گياهي تُنُك، اكثرا به صورت بوته ها و درختچه ها و انواعي شامل گز،خارشتر، اسپند،دِرَمنه، گياهان خانواده اسفناحيان، علفهاي گندمي و ... به صورت غالب ديده ميشود.نيمه جنوبي شهرستان سرخه گونه هاي مختلفي از گياهان شن دوست، نمك دوست و خشن كي پسند وجود دارد كه علاقه مندان به پژوهش درباره گياهان ميتوانند بر روي آنها مطالعه نمايند.7-1- زندگي جانوري (حيات وحش) :با توجه به تنوع آب و هواي شهرستان سرخه ميتوان انواع حيوانات وحشي كمياب، پرندگان، خزندگان و پسدانداران را به صورت پراكنده در قسمت هاي شمالي (كوهستاني) و قسمتهاي مياني (دشتي) و قسمتهاي جنوبي( كويري) مشاهده كرد.در حال حاضر بهره وري از حيات وحش تنها در چارچوب بهره برداري از گوشت و پوست حيوانات محدود نميشود بلكه با گذشت زمان اين قبيل ارزشها هرچه بيشتر جاي خود را به ارزشهاي زيبايي شناسي، تفرجگاهي و ورزشي داده است.از اين رو وضعيت طبيعي حيات وحش سرخه را بايد به مثابه يكي از جاذبه ها و ابزاري در جهت توسعه گردشگري مورد توجه و بررسي قرار داد.با افزايش جمعيت و پيشرفت صنعت و تكنولوژي و توسعه شهرها و استفاده از زمين هاي طبيعي و معادن زندگي جانوري مورد تهديد قرار گرفته است. در اين زمينه لازم است جهت حفظ و احياي آنها تلاش بيشتري داشته باشيم زيرا اين جانوران علاوه بر داشتن ارزشهاي اقتصادي، داراي ارزشهاي علمي و تحقيقاتي فراوان هستند و گذشته از آن ميتوان آنها را به عنوان يكي از عوامل مهم موجود در يك اكوسيستم دانست."يكي از مناطق حفاظت شده توسط اداره كل حفاظت محيط زيست استان سمنان منطقه شكار ممنوع «خُنار» در شمال غربي شهرستان سرخه و شمال شرقي شهرستان آرادان است. اين منطقه با وسعت حدود 44000 هكتار در30كيلومتري مركزشهرستان سرخه واقع گرديده كه پوشش غالب منطقه از گياهان مرتعي است نظير: انواعي از گرامينه (گندميان)، دِرَمنه، لنگر، گوَن، باريجه، كما، كاروانكش، قيج، گز، زرشك، تنگرس، ارُس و ...با توجه به تنوع گياهان به تبع آن، اين منطقه عرصه وجود جانوران گوناگون است كه اهم گونه هاي آن كَل و بز، قوچ و ميش، آهو، خوك، تشي، پلنگ، گربه وحشي و پرندگان نظير كبك و تيهو ميباشد. علاوه بر ويژگي هاي فوق الذكر و استعدادهاي بالقوه اي كه اين منطقه جهت افزايش جمعيت جانوري و احيا گونه هاي گياهي دارد، ميتواند به عنوان يك حائل پيراموني جهت منطقه حفاظت شده «پَروَر» و منطقه شكار ممنوع «گاوده» فيروزكوه مطرح و در امر حفظ و تكثير وحوش مناطق فوق نيز نقش مهمي را ايفا كند."8-1- مغار افتر :"مغار افتر در غرب روستاي افتر در دهستان هفدر از شهرستان سرخه يكي از بزرگترين مغارهاي شهرستان است. جنس تشكيلات اين مغار زيبا و ديدني شبه كارست است. در اين مغار محصولات لبني دامداران افتري كه دوره ييلاق را در گورسفيد، طارم و كلارخان سپري ميكنند، نگهداري ميشود. ظرفيت اين مغار حدود 2000 جلد محصولات لبني است.مغار ديگري در سمت چپ جاده اروانه قرار دارد كه بر اثر انفجارهاي انجام شده در معادن گچ، اطراف آن تخريب شده است. دامداران امام زاده عبدالله كه ييلاق را در منطقه خوش آب و هواي «خنار» ميگذرانند به «مغار»، «پيرچال» ميگويند زيرا عمده ترين توليدات لبني را كه در اين غارها نگهداري ميكنند، پنير است.به طور كلي براي بوجود آمدن غارهاي زيرسطحي، شرايط زمين شناسي خاصي لازم است.اين شرايط در نواحي شمال شهرستان سرخه كه تشكيلات آن عمدتا گچ است در قسمتهاي مختلف فراهم شده است. عمده ترين كاني هاي تشكيل دهنده سنگهاي تبخيري، ژيپس، ايندريت، هاليت و سيلويت ميباشند. از آنجايي كه ميزان حلاليت سنگ گچ در مقايسه با كلسيت(آهك) بيشتر است و از طرفي درجه حرارت نقش مهمي در انحلال دارد، در شرايط اقليمي منطقه، تشكيل حفره ها و غارهاي انحلال در لايه هاي ضخيم گچ ميتواند به مراتب سريع تر از سنگ آهك باشد.عشاير و مردم بومي با شناخت اين غارها به عنوان سردخانه هاي طبيعي، محصولات لبني خود را در آنجا نگهداري ميكنند. هنگام حركت در غار به علت خطر ريزش خاك بايد به حالت خميده حركت كرد. دالان اصلي غار، شرقي-غربي است. در طول اين دالان وجود تخته سنگهايي از گچ و آهك، سكوهاي مناسبي براي قرار دادن پوستهاي لبنيات فراهم كرده است. عشاير منطقه معتقدند كه ادامه اين دالان در نهايت به يك درياچه كوچك آب منتهي ميشود."همانطور كه گفته شد مغارها در حقيقت سردخانه هاي طبيعي در دل كوه ها هستند كه به منظور نگهداري لبنيات به ويژه پنير مورد استفاده دامداران و عشاير قرار ميگيرد. بازديد از اين مغارها نظير مغار روستاي افتر در شهرستان سرخه براي هر بيننده اي جذاب خواهد بود.2- جاذبه هاي فرهنگي و تاريخي :جاذبه هاي انساني، فرهنگي و گردشگري آن دسته از جاذبه هايي را گويند كه زائيده نيروي ابتكار و هوش انسان است. به طوري كه انسان براي رفع حوائج مادي و معنوي خويش با الهام از طبيعت و با به كارگيري عناصر و اشيا پيرامونش با انجام تغييرات و تحولاتي در محيط زندگي خود اقدام مي ورزد و چهره زمين را تغيير ميدهد يا به علت گذراندن اوقات فراغت دست به ايجاد مراكز فرهنگي ميزند.در نتيجه جنگها و كشمكشها مبادلات و تبادلات فرهنگي بين انسانها تمدنها را بنيان مي نهد يا به خلق آثار بديع هنري مي پردازد كه همه اينها از انواع جاذبه هاي انساني در نقاط مختلف است.آثار و نشانه هاي متنوع و مختلفي كه از سير تكويني فرهنگ در شهرستان سرخه به جا مانده ميتوانند به عنوان جاذبه هاي گردشگري مورد استفاده قرار گيرند.شهرستان سرخه با قرار گرفتن در مسير جاده ابريشم و راه ارتباطي بين شرق و غرب باعث گرديده تا آثار فرهنگي وتاريخي زيادي را در خود جاي دهد.ساختمان هاي قديمي، مساجد زيبا، زيارتگاهها، مقبره ها، برجها، حمامها، قلعه ها، معماري، آداب و رسوم و ... پاره اي از جاذبه هاي فرهنگي و تاريخي شهرستان سرخه است كه در صورت توجه به اين جاذبه ها و سرمايه گذاري در اين زمينه ها و تبليغات صحيح ميتوان توجه هر بيننده اي را به سوي خود جلب نمايد.در اينجا سعي گرديده برخي از اين جاذبه ها به اختصار شرح داده شود1-2- مراكز زيارتي و بناهاي تاريخي :زيارت يكي از قديمي ترين انگيزه هاي مسافرت است و درحقيقت اكثر جهانگردان در قديم زائر بوده اند. زيارت علاوه بر ماهيت اصلي خود كه كاملا جنبه مذهبي دارد، جنبه هاي فرعي ديگري نظير بازديد از مناطق ديدني، دادوستد را هم به همراه دارد. از اين رو زيارت با ويژگي هاي متعدد خود ميتواند يكي از اركان اساسي گردشگري محسوب شود. از آنجايي كه اكثر مردم شهرستان سرخه مسلمان شيعه اثني عشري هستند از اين رو زيارتگاه ها نيز مربوط به شيعيان است.1-1-2- بقاع متبركه سيدرضا و سيدعلي اكبر روستاي لاسجرد : در جنوب غربي روستاي لاسجرد قبور مطهر دو امام زاده به نام هاي سيدرضا و سيدعلي اكبر از فرزندان حضرت امام موسي كاظم(ع) قرار دارد كه مسافرين زيادي را به خصوص در مسير تهران- مشهد به خود جذب كرده است. وجود قبور شهداي جنگ تحميلي در جوار اين امام زادگان بر اهميت آن بيش از پيش افزوده است. در سالهاي اخير كارهاي بازسازي و توسعه اين بنا در قالب طرح زائرسراي جوادالائمه انجام گرفته كه در اشتغال و رونق اقتصادي اين روستا اهميت بسزايي دارد.ساخت سرويسهاي بهداشتي و توسعه ي فضاي اطراف اين بقاع متبركه جهت توقف اتومبيلها از جمله امور بارز بوده است.1-1-2- بقاع متبركه مُسّيب در غرب روستاي لاسجرد : هرساله در روز 28 ماه صفر مصادف با روز رحلت پيامبر اعظم(ص) و شهادت حضرت امام حسن مجتبي(ع) مورد توجه و زيارت اهالي روستاي لاسجرد و ... قرار ميگيرد.1-1-2- بقعه متبركه امام زاده محمد زيد(ع) :اين بقعه در شمال غربي سرخه در روستاي شاهزاده محمد زيد واقع است. امام زاده محمد زيد از نوادگان امام حسن مجتبي (ع) ميباشد كه توسط بني اميه به شهادت رسيده است. اين مكان هرساله در فصل تابستان جمعيت زيادي را جذب ميكند.راه رسيدن به اين مكان زيارتي، راه فرعي است كه از محور اصلي سرخه به لاسجرد منشعب ميگردد كه بعد از عبور از بركيان،دو روان، آل دره به اين مكان ميرسد. تا دهه 1360 زائران ومسافران ازفضاي چمن حاشيه رودخانه و چشمه ها براي استراحت و برپايي چادر استفاده ميكردند كه اين فضاها توسط ساكنان درختكاري و محصور شده است. توجه بيشتر مسئولين با مشاركت مردم در خصوص احداث فضاهايي براي اسكان موقت از نيازهاي بارز اين مكان زيارتي- تفريحي است.4-1-2- بقاع متبركه امام زاده عبدالله و امام زاده اسماعيل : اين بقاع متبركه در 35 كيلومتري شهر سرخه و در روستاي امام زاده عبدالله واقع است. معماري جالب توجه اين بقعه در دامنه كوه براي هر بيننده اي جالب است.5-1-2- بقاع متبركه روستاي ايج :روستاي ايج در 28 كيلومتري شهر سرخه و در فاصله 5 كيلومتري امام زاده عبدالله واقع است. در اين روستا چند بقعه متبركه وجود دارد كه مورد احترام مردم است كه عبارتند از: بقعه متبركه چهارتن كه بر دامنه كوه مقابل روستا واقع است، همچنين بقعه متبركه شيخ (شيخين) يا درويش سلطان كه در قسمت مياني روستا قرار دارد.6-1-2- بقعه متبركه شاه مردان:اين بقعه در روستاي عبدالله آباد بالا و در 48كيلومتري سرخه واقع است.7-1-2- بقعه متبركه علي بن جعفر(ع) روستاي بيابانك :اين بقعه متبركه در شمال غربي روستاي بيابانك در جنوب سرخه كه با مركز شهرستان 7 كيلومتر فاصله دارد، قرار گرفته است. در سالهاي اخير فضاي اين زيارتگاه بازسازي شده و توسعه يافته است.8-1-2- بقاع متبركه روستاي افتر :روستاي افتر در شمال سرخه و در فاصله 21 كيلومتري از آن قرار دارد و داراي بقاع چندي است كه مورد احترام مردم است كه عبارتند از: امام زاده قاسم(ع)، امام زاده طاهر(ع) و امام زاده علي(ع).9-1-2- بناي متبركه پير غريب : در ميان زمين هاي زراعي شمال شرقي شهر سرخه و در شمال ميدان امام بنايي به نام پير غريب وجود دارد كه مردم شكل گيري آن را به سبب وقوع يك واقعه روحاني و معجزه نسبت ميدهند. ضيع الدوله كه در زمان ناصرالدين شاه قاجار از سمنان و سرخه ديدن كرده در كتاب مطلع الشمس جلد سوم از اين بنا نام ميبرد.10-1-2- آرامگاه شيخ علاءالدوله روستاي صوفي آباد :اين آرامگاه در جنوب شرقي سرخه در روستاي صوفي آباد قرار دارد. ساختمان آرامگاه شيخ علاءالدوله بناي رفيع و با عظمتي بوده كه به دستور عامد الدين «جمال الدين» عبدالوهاب وزير سلطان محمد خدابنده از خشت خام بنا گرديد. سپس شيخ خانقاهي برآن افزود و در آنجا به رياضت مشغول گشت. بناي خانقاه و آرامگاه اين عارف مشهور كه بازمانده معماري اواخر قرن هفتم و اوايل قرن هشتم است به علت عدم استحكام و عدم توجه مسئولين در گذشته رو به ويراني نهاد به طوري كه به جز دو ستون ايوان، بقيه منهدم شد. در سالهاي اخير از سوي سازمان ميراث فرهنگي بخشهايي از اين بنا بازسازي و مرمت گرديده است. اين عارف مشهور در سال 736 هجري در سن 77 سالگي دعوت حق را لبيك گفت و به ديار حق شتافت.صد بنده اگر به طاعت آباد كني به زين نبود كه خاطري شاد كنيگر بنده كني ز لطف آزادي را بهتر كه هزار بنده آزاد كني« شعر از شيخ علاءالدوله » 2-2- قلعه هاي تاريخي شهرستان سرخه :واقع شدن شهر سرخه و به طور كلي شهرستان سرخه در مسير ارتباطي شرق و غرب گاه و بيگاه مورد تهاجم دشمنان بوده است لذا مردم قلعه هاي چندي براي محافظت از خودشان بنا كرده بودند از جمله: قلعه درون دژ در پشت حسينيه شهدا سرخه، قلعه كامبر و قلعه جهان آباد در جنوب شهر سرخه، قلعه گبري ها بر دامنه كوه روستاي جوين، قلعه چند طبقه لاسجرد در ضلع شمالي امام زاده، قلعه هفدر در روستاي افتر، قلعه يا دژ لاجوردي در شمال غرب روستاي افتر در مسير فيروزكوه و ... كه به بررسي مختصر اين قلعه ها ميپردازيم.1-2-2- قلعه درون دژ :مردم شهر سرخه به سبب واقع شدن بر سه راه همواره مورد تهديد هجوم دشمنان از طوايف مختلف بوده اند لذا براي دفاع با اين گونه حملات مجبور شدند تا قلعه بزرگي به نام درون دژ بنا كنند. براساس تحقيقات نگارنده در سال 1370 مساحت اين قلعه 22500 مترمربع بوده است. حفر خندق در اطراف قلعه و پر نمودن آب در آنها براي مقابله با دشمنان در گذشته نيز امري ضروري بود به طوري كه امروزه نيز يكي از محلات سرخه به همين نام يعني پشت خندق به مركزيت مسجد ولي عصر(عج) در ميان صحبت مردم مشهور است. آثار ديوار بلند و محكمي كه اين قلعه را احاطه ميكرده است هنوز در بخش شمالي قلعه در جوار حسينيه شهدا پابرجاست. همچنين اكنون درون دژ نام يك محله در جنوب حسينيه شهدا و خيابان عاشوراست و در فضاي داخل دژ خانه هاي مسكوني بنا شده است. قدمت اين قلعه به قبل از اسلام ميرسيده است.2-2-2- قلعه كامبر :در جنوب شهر سرخه بعد از گذشتن از ميدان آزادي در سمت چپ آثار يك قلعه بسيار قديمي وجود دارد كه مردم به نام كامبر ميشناسند كه اين قلعه به سبب دسترسي مردم به خاك رس از گل به شكل خشت و ... بنا شده بود.3-2-2- قلعه جهان آباد :قلعه تاريخي جهان آباد در روستاي جهان آباد در جنوب سرخه قرار دارد. اين قلعه با دارا بودن برج و باروهاي زيبا و معماري خاص حاشيه كوير با مصالحي از قبيل خاك، گل، خشت بنا گرديد و تا سه دهه گذشته مورد استفاده بوده است. بخش هايي از اين قلعه در سالهاي اخير به علت حوادث طبيعي نظير برف و باران ريزش كرده و تخريب شده است.كاوشگران و جستجوگران گنج در سالهاي اخير جاي جاي اين قلعه را حفاري نموده اند. شايسته است اين قلعه براي بازديد گردشگران محافظت گردد.4-2-2- قلعه جوين :اين قلعه با نام قلعه گبري ها بر فراز كوهي بلند در روبروي روستاي جوين در شمال غربي سرخه واقع است كه داراي قدمتي بيش از 1400 سال است كه همان طور كه از نامش ميتوان فهميد محل زندگي مردم غير مسلمان و يا زرتشتي بوده است. قلعه در داخل كوه كنده شده و در جايي بنا شده كه قابل دفاع بوده است. صعب العبور بودن مسير رسيدن به قلعه موجب گرديده تا كمتر از سوي انسانها مورد تخريب قرار بگيرد. اين قلعه داراي سه طبقه است و زماني كه انسان در قلعه به بيرون نگاه كند تا كيلومترها را ميتواند مشاهده كند.وجود محراب قديمي با گچكاري نقوش دار از آيات قرآن در مسجد روستاي جوين و آثار باقيمانده از حمام قديمي روستا در حاشيه رودخانه، دره خوش آب و هوا و ساختمانهاي پلكاني شكل بر دامنه كوه، چشمه ها و آبشارهاي زيبا همه از جاذبه هاي ديگر روستاي جوين است.5-2-2- قلعه لاسگرد :در بين بقعه سيدرضا(ع) و سيد علي اكبر(ع) و كاروانسراي شاه عباسي روستاي لاسجرد در ضلع شمالي يكي از معروف ترين قلعه هاي شهرستان سرخه به نام « دژ لاسگرد » وجود دارد كه با توجه به سرحدي بودن اين روستا در دوران قبل از اسلام بويژه در زمان اشكانيان احتمال ميرود كه اين قلعه چند طبقه در زمان اشكانيان بنا شده باشد.آنچه اكنون از قلعه عظيم باقي مانده راههاي زيرزميني سه طبقه اي است كه همه به يكديگر راه دارند. در اطراف اين قلعه كه امروزه كشاورزي ميشود، پايين تر از قلعه است كه در گذشته خندقي بوده كه افراد ساكن در قلعه را از حجوم دشمن محافظت مي كرده است.6-2-2- قلعه هفدر در روستاي افتر :اين قلعه تاريخي در جنوب روستاي افتر واقع بوده است كه امروزه آثاري از آن برجاي مانده است. اين قلعه داراي 7 تونل يا راه زيرزميني بوده و به همين جهت به اين مكان «هفت در» و هفدر و افتر گفته اند. دهستان هفدر از نام اين قلعه تاريخي گرفته شده است.7-2-2- قلعه يا دژ لاجوردي :"در مسير روستاي افتر به فيروزكوه در 15 كيلومتري فيروزكوه و در پنج كيلومتري تنگه سرانزا تپه اي منفرد وجود دارد كه ارتفاع آن از سطح دريا 2487 متر و از زمين هاي اطراف حدود 300 متر ميباشد. سطح اين تپه با صخره سنگي از نوع رسوبي شكل گرفته كه ارتفاع آن بين 5 تا 20 متر است. بر بالاي اين تپه قلعه اي قرار دارد كه با توجه به سفال هاي بدست آمده از سطوح آن، قدمتي حدود سه هزار سال را ميتوان برايش تخمين زد و آخرين دوره استفاده از آن از اواخر دوره تيموري بوده است. اين قلعه احتمالا يكي از قلاعي است كه در اختيار فرقه اسماعيليه قرار داشته و بعد از شكست آنان از هولاكوخان مغول مدتي متروكه بوده و سپس خاندان مرعشي آن را در اختيار خود گرفته اند.تنها راه دسترسي به اين قلعه از راه شرق آن است كه دروازه هايي را در آنجا تعبيه كرده اند.دوطرف آن داراي برج مراقبت و نگهباني مستحكمي بوده كه هم اكنون بقاياي ديوار آنها با ارتفاع 2 متر همچنان باقي است. طول اين قلعه از شرق به غرب حدود 120 متر و عرض آن در قسمت غربي حدود 110 متر و در قسمت شرق – جايي كه دروازه آن تعبيه شده- 80 متر است.با توجه به وسعت قلعه و فراواني پي خانه هايي كه در سطح تپه مشاهده ميگردد، ميتوان تخمين زد كه جمعيتي بالغ بر 500 نفر را درخود جاي داده است. اين قلعه برتمامي كوه ها و گذرگاه هاي منطقه اشراف كامل داشته و تا فاصله 20 كيلومتري اطراف خود را ميتوانست در ديد مستقيم داشته باشد.نام اين قلعه در شاهنامه فردوسي ضمن بيان ماجراي يزدگرد كه موقع عقب نشيني دستور نگهداري چند قلعه را براي نگهداري بار و بنه ميدهد، چنين آمده است: دژ گنبدان و دژ چرمه دژ لاجوردي براي بُنهقلعه لاجوردي با شماره 4410 در تاريخ 5/9/1380 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.8-2-2- ساير قلعه ها :در محدوده شهرستان سرخه و دركنار هر روستايي آثاري از قلعه هاي قديمي به چشم ميخورد كه به علت اطاله اين نوشتار از ذكر آنها خودداري كرده ايم كه قلعه هاي روستاي نظامي، اسدآباد، صوفي آباد، بيابانك، مومن آباد و ... از آن جمله است3-2- كاروانسراي شاه عباسي لاسجرد :در 17 كيلومتري غرب شهر سرخه در روستاي لاسجرد كاروانسراي آجري بسيار زيبايي از بناهاي زمان شاه عباس اول صفوي به چشم ميخورد. اين كاروانسرا در سمت راست جاده قديم جاده سمنان-تهران واقع شده است كه دو پلاني و شامل حياط وسيعي است.اطراف حياط را 24 حجره احاطه نموده و حجره ها تقريبا قرينه يكديگرند. دو ايوان بلند و بزرگ در غرب و شرق اين بنا ساخته شده است. سقف آن طاق ضربي بزرگ و داراي تزئينات مربع شكل تودرتو است.4-2- آرامگاه درويش محمود روستاي مومن آباد :در روستاي مومن آباد كه در 16 كيلومتري شهر سرخه واقع است، مقبره اي به نام «درويش محمود» قرار دارد. از تاريخ رحلت مدفون اين آرامگاه اطلاع صحيحي در دست نيست ولي نقل گرديده كه وي يكي از عارفان قرن هشتم و از پيروان عارف شيخ علاءالدوله بوده و برخي نيز احتمال ميدهند كه مقبره تقي الدين علي دوستي سمناني شاگرد به نام شيخ باشد. درويش محمود به علت وارستگي و كرامتي كه داشته مورد توجه و احترام مردم بوده و به همين جهت درويش مومن آباد نيز ناميده شده است.در آرامگاه درويش محمود هيچ گونه كتيبه و سنگ نوشته اي كه دلالت بر انتساب تاريخ اوليه بنا باشد وجود ندارد ولي ميتوان آن را در زمره ابنيه تاريخي قرن هشتم به شمار آورد.5-2- مساجد :آثار به جاي مانده حاكي از قدمت برخي از مساجد در شهرستان سرخه دارد كه با توجه به تمركز جمعيت بيشتر در شهر سرخه ميتوان ديد از جمله مسجد جمعه يا آدينه، مسجد جامع و مسجد چهلستون.1-5-2- مسجد جمعه يا آدينه :اين مسجد در بلوار انقلاب اسلامي شهر سرخه واقع است. قدمت آن را هم رديف مسجد جامع سمنان مي دانند. در حال حاضر اثري از آن بناي قديمي نيست و امروزه بازسازي شده است.گويا كتيبه اي به خط كوفي نيز داشته كه فرو ريخته است.از آنجايي كه در اين مسجد نماز جمعه برگزارمي شده به مسجد جمعه يا آدينه شهرت يافته است.2-5-2- مسجد جامع :اين مسجد در شهر سرخه و در محله آقاعلي حوض واقع است كه از بناهاي قرن اول هجري است. اين مسجد در طول زمان چندين بار تخريب و بعد تعمير، بازسازي و مرمت شده و تغييراتي در آن به وجود آمده است. اين مسجد در سال 1387 جز آثار ملي به ثبت رسيده است.3-5-2- مسجد چهلستون :اين مسجد كه در جنب مسجد جامع شهر سرخه و در ضلع شمالي آن قرار دارد متعلق به قرن اول هجري است كه با مصالحي مانند گچ، خشت و ساروج روي چهل ستون بنا شده است لذا به آن چهلستون مي گويند. مسجد چهلستون محرابي داشته كه دور تا دور آن با آية الكرسي گچبري شده بود كه براثر گذشت زمان و بي توجهي نابود شده و اكنون نماي محراب باقي مانده است. نقل شده كه آيت الله ارسطو مدتي در اين مسجد نماز اقامه ميكرده است. اين مسجد در سال 1387 هجري شمسي در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.4-5-2- ساير مساجد :مسجد امام هادي(ع) و مسجد امام حسين(ع) در شهر سرخه نيز از نظر سبك معماري همانند مسجد جامع بنا شده اند و قدمت آنها به بيش از يك قرن ميرسد.6-2- حمام ها :حمام هاي قديمي چندي در شهرستان سرخه وجود دارند كه بناي برخي از آنها به چند قرن مي رسد از آن جمله است. حمام بيرون دژ سرخه، حمام لاسجرد، مومن آباد و ...7-2- آب انبارها :با توجه به اينكه قسمتي از شهرستان سرخه در حاشيه كوير واقع شده است، مردم در گذشته براي رويارويي با گرما و همچنين تامين آب قابل شرب و خنك، اقدام به احداث آب انبارهايي ميكردند تا بدين وسيله آب مورد نياز خود را در فصل تابستان ذخيره و از اواخر بهار از آن استفاده كنند. آثار به جاي مانده از اين آب انبارها زيبايي و جلوه خاصي دارد كه براي هر بيننده اي جالب خواهد بود. در اينجا چند نمونه از اين آب انبارها را نام ميبريم:1. آب انبار بزرگ سرخه در خيابان عاشورا 2. آب انبار بيابانك در روستاي بيابانك3. آب انبار لاسجرد در مقابل حسينيه روستاي لاسجرد.1-7-2- آب انبارها :از ميان چندين آب انبار سرخه، بزرگترين و قديمي ترين آب انبار، بنايي است كه در خيابان عاشورا واقع است. در ورودي آن جنب مسجد شهدا و مخزن آن كه گنبد عظيم مخروطي شكلي است كه در حدود سي متري آن واقع است. اين بنا براساس معماري سنتي خاص ناحيه كويري ساخته شده و پيرامون آن تا راس گنبد، پله هاي مدوري احداث گرديده است . بر بالاي گنبد، بادگير كوچكي جهت عبور جريان هوا و خنك كردن آب به چشم ميخورد.اين آب انبار را حاج حشمت حاكم سمنان كه خود اهل سرخه بود ساخته است و بعدها پسرش آن را تعمير و مرمت كرده است.آب اين آب انبار از چشمه شمال سرخه تامين مي شده است. معمولا آب ماه قومس (آذر) را از مسير جوي ها به محل آب انبار مي آورند و از آنجايي كه مردم به آب لوله كشي دسترسي نداشتند، از اين آب ذخيره شده استفاده ميكردند.اين بنا با شماره 4435 در فهرست آثار ملي ايران ثبت شده است. 8-2- يخچال ها :يخچال ها نمايانگر انديشه مردمان كوير نشين و جلوه تمدن كهن اين منطقه است. قبل از پيدايش يخچال هاي جديد مردم در 50 سال گذشته به طور طبيعي به تهيه يخ ميپرداختند و در داخل يخچال ها يخ را انبار يا چال مي كردند و در تابستان از اين يخها استفاده ميشد.ساختمان اين يخچال ها از دو قسمت تشكيل ميشد: يخ چائون و يخ چال.الف) يخ چائون :نماي خارجي هريخچال را ديواره هاي بلند، طويل و قطوري تشكيل ميداد كه ابعاد آن در يخچال هاي مختلف يكسان نبود و حدود آن را ميتوان به طور متوسط 6 *100 متر ذكر كرد. جهت اين ديوارها را شرقي –غربي مي ساختند تا در زمستان سدي در مقابل تابش جنوبي خورشيد باشد و پشت ديوارها هميشه سرد و يخ بسته باقي بماند.سطح يخ چائون از سطح عمومي زمين حدود نيم متر پايين تر بود در مجموع يخ چائون به شكل كرت بسيار بزرگي به نظر ميرسيد. در محل يخ چائون به هنگام روز سايه بوده و سرد ميماند و براي يخ گرفتن آماده ميشد. شب هاي سرد زمستان زمان يخ گيري بود. آب را از نقاط دور ميآوردند و وارد يخ چائون ميكردند. وقتي يخ چائون از آب پر ميشد، پوسته يخ در آن شكل ميگرفت و با جاري شدن آب روي پوسته يخ، قطر آن بيشتر ميشد. با تكرار اين عمل قطر يخ به 30 سانتي متر و يا بيشتر ميرسيد. سپس كارگران قطعات يخ را از سوراخهاي تعبيه شده به نام دروازه، به قعر گود سر ميدادند. پس از پايان اين كار، كارگران وارد يخ چال ميشدند و قطعات يخ را جابجا ميكردند.ب) يخ چال :محل يخ چال كه به «گود» شهرت داشت، زيرزمين بسيار وسيعي بود كه عمق آن به 10 متر هم ميرسيد. گنبد يخچال غالبا خشتي و ضربي احداث ميشد كه از سطح عمومي زمين بالاتر بود و گود آن از سطح زمين پايين تر. در وسط گود معمولا چاهي حفر ميكردند تا آب هاي ذوب شده يخ به داخل آن هدايت شود. در گوشه اي از گود نيز پلكان هايي تعبيه شده بود كه محل گود را به سطح زمين ارتباط ميداد. يكي از محلات قديمي سرخه به محله يخچال پايين يا « پان ياخ چال » معروف است. در سرخه حدود 10 يخچال وجود داشته است كه هر يك به عللي تخريب شده است. امروزه تنها يك يخچال در جنوب سرخه بعد از ميدان آزادي وجود دارد كه شايسته است اين ميراث تاريخي براي آيندگان حفظ شود.9-2- خانه تاريخي حاج حشمت :خانه تاريخي حاج حشمت شامل 3 منزل مسكوني بوده كه بخش عمده آن بويژه سردر آن در سال 1370 تخريب شده است. اين خانه از تكيه كالان تا نزديك خيابان فيض قرار دارد. خانه اول نزديك تكيه كالان بوده و بوسيله حاج معمارباشي سمنان ( سازنده آب انبار) ساخته شده است. خانه دوم از بناهاي جد حاج حشمت، حاج محمد حسن خان بوده است و خانه سوم را هم حاج حشمت خودش ساخته و در پايان عمر در آن سكونت داشته است. اين 3 منزل به ترتيب به سه پسر حاج حشمت، حسين خان، فرج الله خان و حاج سلطان تعلق داشته است.آخرين بادگيرهاي به جا مانده در سرخه در اين بناي زيبا ديده ميشود. استاد بديع الزمان فروزانفر هنگام بازديد از اين خانه كه درمسير سفرش به خراسان انجام داده بود گفته بود: «ده و چنين خانه اي؟ چطور اين خانه را در ده ساخته اند؟» متاسفانه اين خانه با جلوه هاي متعدد از هنر معماري رو به ويراني است.10-2- آسياب آبي سرخه :ناصرالدين شاه قاجار در جريان سفر به خراسان در سفرنامه خود ضمن توصيف سرخه اشاره به آسياب هاي آبي نيز ميكند. آسياب هاي سرخه در مسير رودخانه سرخه از شمال به جنوب بنا شده بودند كه در طول زمان تخريب شدند به جز آسياب چهارم كه آن نيز رو به ويراني است. بازسازي و نگهداري از اين بناي بازمانده از نسل آسياب هاي آبي ضروري است. اين بنا ميتواند به عنوان يكي از جاذبه هاي گردشگري مورد استفاده قرار گيرد.11-2- معماري :در ميان آثاري كه بشر از گذشته هاي دور تا به امروز ساخته است، آثار معماري بيشتر مورد توجه بوده و نظرها را به خود جلب كرده است. آثار معماري در بسياري از موارد روشنگر ويژگي هاي يك جامعه در زمينه هاي مختلف بويژه اوضاع و احوال اجتماعي و اقتصادي، قدرت و ذوق هنري آن است. در حال حاضر هر قسمت از شهرستان سرخه داراي معماري ويژه خود است كه در آن ميتوان اثرات اقليم، نوع مصالح، فعاليت هاي اقتصادي، تاريخ و آداب و سنن را به سهولت مشاهده كرد. تقليدهاي متداول امروزي حتي بر معماري نيز اثر گذاشته و چون ماشين ويرانگر انديشه هاي سنتي و سبك هاي معماري گذشته را نابود ميكند. از نظر معماري شهرستان سرخه به 2 بخش تقسيم ميشود: يك نواحي شمالي است كه معماري خاص كوهستاني بر آن حاكم است و ديگري معماري در نواحي خشك ميباشد كه در هر دو طول و عرض پنجره ها، ضخامت ديوارها، شكل و فرم ساختمان، نوع سقف، جنس مصالح، ارتفاع ساختمان و ... با شرايط محلي بويژه با عوامل اقليمي هماهنگ است.12-2- زبان:شهرستان سرخه كانون يكي از لهجه هاي اصيل ايراني است. به طور كلي لهجه مردم سمنان و نواحي اطراف آن را ميتوان از بقاياي زبان پهلوي دانست كه به 5 دسته مهم تقسيم ميشود:زبان سمناني، سنگسري، شهميرزادي، سرخه اي و لاسجردي. اين كانون لهجه ها از سوي دانشمندان و محققين زيادي مورد مطالعه قرار گرفته كه از آن جمله است تحقيقات ارزشمند «دكتر منوچهر ستوده» استاد دانشگاه تهران كه به جمع آوري لغات پرداختند و در كتابي به طبع رسانده اند. همچنين استاد «آرتور كريستن سن دانماركي » ، «هوتوم شيندلر» و بيش از ده محقق و مستشرف ديگر كه هر يك به نوعي به مطالعه لهجه هاي سمنان و اطراف آن پرداخته اند و آثاري به زبان خارجي از خود به جاي گذاشته اند.گويش سرخه اي مثل ديگر گويش هاي اين منطقه ريشه در زبان هاي ايران باستان دارد. واژه هاي مشترك اين گويش با زبان هاي پهلوي و اوستايي قابل تامل است.ساختار دستوري و واژگان اين گويش در كنار لهجه سرخه اي آن را از همه گويش هاي جزيره لهجه ها و لهجه هاي ايراني متمايز كرده است. گويش سرخه اي براي غير سرخه اي زبان ها غير قابل فهم است. با اين حال بين اين زبان ها با گويش هاي اطراف و گويش هاي لري، مازندراني و گيلكي اشتراكات زيادي در واژگان ديده ميشود. همين ويژگي غيرقابل فهم بودن باعث شده بود در نبرد 8 ساله رزمندگان اسلام با دشمن بعثي در بسياري از موارد از گويش سرخه اي به عنوان زباني مطمئن در ارتباطات مخابراتي جبهه هاي جنگ استفاده شود، كه اين مسئله مشهود است.خلاصه آن كه گويش و زبان سرخه اي، لاسجردي، بيابانكي و ... براي هر گردشگري جالب خواهد بود.13-2- آداب و رسوم:آداب و رسوم هر ملتي بخشي از فرهنگ آن ملت است كه شامل مجموعه دستاوردهاي حاصل از كوشش انساني است كه وجود آنها قابل لمس بوده و با محيط آن ملت تطابق دارد. استان سمنان و به تبع آن شهرستان سرخه ناحيه اي است كه تنوع طبيعي و انساني و تبع آن در آداب و رسوم در جاي جاي آن تفاوت فاحشي وجود دارد. ما در اينجا قادر نخواهيم بود تمام اين گوناگوني ها را به تصوير بكشيم لذا به اختصار و گذرا برخي از اين آداب و رسوم را شرح ميدهيم.مراسم ازدواج، ختم و يادبود، از عزا درآمدن، مراسم ماه هاي محرم و صفر، مراسم تعزيه و عزاداري، آئين ها و آداب و رسوم نوروزي، بازي هاي محلي، پوشاك و ... هرچند در سالهاي اخير تغييراتي در آنها حاصل شده است ولي هنوز نيز ميتوان بقاياي آن را مشاهده كرد. از جمله مراسم عزاداري در ماه محرم و صفر كه در اينجا به بررسي آن ميپردازيم:« هر ساله با فرارسيدن ماه محرم مردم روستاها و شهر سرخه با سياه پوش كردن محله ها، تكايا و حسينيه ها و برپا نمودن خيمه ها خود را براي عزاداري آماده ميكنند. از روزهاي اول دهه ماه محرم مجالس روضه خواني در تكايا در سه نوبت صبح، عصر و شب برقرار است. از جمله كارهايي كه مردم در دهه اول محرم انجام ميدهند تزئين كردن نخل با تصاويري از واقعه عاشورا و تصاوير شهدا و روپوشي از رنگ مشكي يا سبز است.نخل تكيه امام حسين(ع)در حسينيه شهداي سرخه در روز عاشورا و در حالي كه مردم به سر و سينه خود ميزنند به عنوان نماد تابوت امام حسين(ع) ميگردانند.يا در روز تاسوعا و عاشورا مراسم آتش زدن خيمه به ياد سوختن خيمه هاي اباعبدالله الحسين(ع) و خاندان و اصحابش هر بيننده اي را متاثر خواهد كرد.از ميان هيات ها و دسته جات عزاداري به صورت زنجيرزني و سينه زني كه از نظم خاصي برخوردار است «دسته عرب ها» و « دسته حسن چو» بيشتر جلب توجه ميكند چراكه به شكل متفاوت و با ابزار خاصي انجام ميگيرد.گفتني است در اين ايام عزاداري مردم نذورات خود را در بين مردم توزيع ميكنند از جمله اطعام مردم در مساجد و تكايا به شكل گسترده اي مشهود است.مراسم تعزيه كه در حقيقت نمايش مذهبي و اصيل ايراني است در تكايا برگزار ميشود كه در آن مصيبت هاي جانسوز خاندان پيامبر اكرم(ص) به شكل نوحه، روضه خواني، شبيه سازي همراه با آواي دهل، سرنا، شيپور، سنج، ني و طبل به نمايش در مي آيد.3- جاذبه هاي اقتصادي و معيشتي :سومين قسمت از جاذبه هاي شهرستان سرخه كه هر بيننده اي را به سوي خود جلب مينمايد، جاذبه هاي اقتصادي و معيشتي است. منظور از اين جاذبه ها آن دسته از جاذبه هايي است كه نفس فعاليت براي ايجاد شيء ، چيزي يا بنايي كه در عين فوايد مادي كه بر آن مترتب است و يا رفع نياز زندگي ميكنند، از زيبايي و جذابيت ويژه اي برخوردارند. از آن جمله است صنايع دستي، آبياري سنتي، قنوات، زندگي عشايري و ...1-3- صنايع دستي :با توجه به پايين بودن درآمد كشاورزي در فصلي بودن فعاليت هاي كشاورزي ميبايست وقت بيشتري صرف صنايع دستي گردد ولي به علت عدم دسترسي به استادكاران به فنون جديد، عدم ترويج شيوه هاي صحيح توليد در ميان توليدكنندگان و عدم بازاريابي صحيح و عدم تشويق صنعتگران و حمايت نشدن آنها، بسياري از صنايع دستي كه در گذشته اي نه چندان دور رونقي داشته اند يا به طور كلي از بين رفته يا اينكه فعاليت آن به حداقل خود رسيده است. قالي بافي، گليم بافي، جاجيم بافي، شال، كلاه، دستكش بافي، حوله بافي و روفرشي و چادرشب بافي از جمله صنايع دستي است كه غالبا توسط زنان شهرستان سرخه انجام ميگيرد.در ميان اين توليدات، حوله بافي و روفرشي بافي از جمله صنايعي است كه قدمت آن در شهر سرخه به بيش از يك قرن ميرسد و رواج و رونق بيشتري داشته است به طوري كه در سه دهه گذشته محصولات آن به شهرهاي ديگر براي فروش عرضه ميشده است.غالب صنايع دستي مذكور از ماده اوليه پنبه كه نيمي از زمين هاي زراعي سرخه به كشت اين محصول اختصاص داشته است، استفاه ميكرده اند.شايسته است فضايي به عنوان موزه در شهر سرخه ايجاد گردد و ابزار و وسايل مورد استفاده در حوله بافي، جاجيم بافي و ... در آن نگهداري گردد.2-3- آبياري سنتي :واقع شدن بخش اعظم شهرستان سرخه در آب و هواي گرم و خشك و به تبع آن كمي ميزان بارندگي موجب شده تا مردم از ديرباز در مورد تقسيم آب هاي موجود به طور سنتي اقداماتي را انجام دهند. در اكثر نقاط شهرستان، اين تقسيم آب و نظام هاي آبياري به چشم ميخورد كه چشم اندازهاي جالبي را بوجود آورده و توجه هر بيننده اي را به خود جلب مينمايد. از آن جمله است نحوه تقسيم آب در شهر سرخه براي اراضي كشاورزي كه باقيمانده دوران صفويه است.3-3- قنوات :قنات اين پديده انساني با عمري برابر با تاريخ كهن ايران به سبب ويژگي هايي كه هم اكنون از نظر ساختمان هم اهميت دارد مورد توجه هر گردشگري ميتواند قرار بگيرد.قنات را فكر و نبوغ ساكنان اوليه فلات ايران بوجود آورد. بدين ترتيب كه اين انسان ها به وجود طبقات مختلف الجنس قشر سطحي زمين پي برده و دريافتند كه مقداري از باران هايي كه به سطح زمين مي ريزد به داخل قشر روئين زمين نفوذ مينمايد، قشر نفوذ پذير در نقطه اي از عمق پايان پذيرفته و از آن پس طبقات غير قابل نفوذ رسي آغاز ميگردد. آبها در اين قسمت از عمق زمين جمع شده . سفره هاي آب زيرزميني را به وجود مي آورند.با وجود اين كه چند هزار سال از اختراع قنات ميگذرد هنوز هم اين روش استفاده از آب در قسمت مهمي از روستاها و مناطق مسكوني و كشاورزي و دامداري متداول است و حتي يكي از اركان اصلي كشت و زرع در نواحي خشك را تشكيل ميدهد.در شهرستان سرخه قنات هاي متعددي در طول ساليان دراز حفر شده اند كه هنوز هم برخي از آنها مورد استفاده و بهره برداري هستند و آب روستاها و نواحي زراعي را تامين ميكنند.صرف نظر از قنات از لحاظ قدمت، تعداد، ميزان آبدهي، مدت بهره دهي، پناهگاه و راه نجات بودن آن با حجم كار يا حفاري كه در شرايط نامساعد و محيط تنگ و تاريك تنها به كمك يك كلنگ، بيلچه و يك چراغ پيه سوز، بدون استفاده از قطب نما، در زير زمين انجام شده، بسيار حيرت انگيز و براي هر گردشگري قابل توجه است. كندن چاه هايي به عمق 150 متر و حفر يك كانال زيرزميني (نقب) تا ده ها كيلومتر تنها براي حفر يك قنات، كار ساده اي نيست.
|
| 1394/11/12 |